تعريف و طبقه بندي كودها : موادي كه براي بالا بردن حاصلخيزي خاك به زمين داده مي شود و يا روي گياه پاشيده شده و يا به صورت محلول در آبوارد زمين مي شود تا رشد و نمو گياهان را تقويت كرده و موجب افزايش عملكرد محصول گردد ، كود ناميده مي شود. كودها به طور كلي به دو دسته عمده تقسيم مي شوند: الف) كودهاي شيميايي ( معدني – تجارتي ) : مانند كودهاي ازته ، فسفره و پتاسه ب) كودهاي طبيعي يا آلي : شامل كودهاي حيواني ( جامد يا مايع ) ، كودهاي گياهي ( شاخ و برگ بقاياي گياهي و كود سبز ) و كودهاي آلي با منشأ مختلف نظير كمپوست. الف) كودهاي شيميايي: به موادي گفته مي شود كه داراي يك يا چند عنصر لازم جهت تغذيه و رشد گياهان بوده و چون اغلب در كارخانجات به طور مصنوعي ساخته مي شوند به آنها كودهاي مصنوعي نيز گفته مي شود و به نام كودهاي معدني و تجارتي ( از اقلام صادراتي بعضي از كشورهاي توليد كودهاي شيميايي است و بين كشورها خريد و فروش آن رايج است ) مشهورند. 1- كوته ازته : ازت يكي از مواد غذايي گياه است و به علت نقش حياتي آن در تمام سلول هاي زنده به كليدزندگي مشهور است و هيچ عنصري به اندازه ازت در رشد سريع گياه مؤثر نيست. با وجود اينكه گياه در محيطي مملو از ازت زندگي مي كند ( حجم هوا ازت است ) از كمبود ازت بيش از هر عنصر ديگري رنج مي برد زيرا نمي تواند آن را مستقيماً از هوا جذب كند ( به جزء گياهان خانواده نخود ) و همچنين به دليل اينكه ازت به مقدار زيادي و به مدت طولاني در خاك نگهداري نمي شود پس بايد ازت مورد نياز گياه را از طريق دادن كود ازته تأمين نماييم . از مهم ترين انواع كودهاي ازته كه مصرف بيشتري در كشور ما دارند عبارتند از : الف) كود اوره : كه به نام كود شكری نيز مشهور است و از دانه هاي ريز و معمولاً گرد سفيد رنگ تشكيل شده است و داراي 46% ازت بوده و قوي ترين نوع كود ازتي است و براي اكثر خاك ها مناسب است. اين كود علاوه بر آنكه به عنوان كود اصلي قبل از كشت به زمين داده مي شود ، به عنوان كود سرك ( سرپاش ) در طول دوره رشد گياه به خصوص در سبزيهاي برگي در چند مرحله بالاخص بعد از هر چين ( هر برداشت ) سبزيهاي برگي وساقه اي به زمين داده مي شوند. ب) كود ازته نيترات آمونيوم ( نيترات د امونيوم ) : اين كود داراي 35 – 26% ازت بوده و به شكل دانه هاي نسبتاً درشت كرم رنگ عرضه مي شود به همين دليل به نام كود كلوخه اي و يا كشكي معروف است. اين كود هم در موقع كشت و هم به عنوان سرك استفاده مي شود. 2- كودهاي فسفره : در فعاليت هاي زايشي و افزايش عملكرد سبزيهاي ميوه اي و دانه اي نقش مهمي را به عهده دارد و از عوامل مهم رشد كليه سبزيها و گياهان مي باشد و چون دير تجزيه مي شود مي بايستي حدود 4-3 ماه قبل از كشت به زمين داده شود. مهم ترين كودهاي فسفره عبارتند از : الف) فسفات آمونيوم ( فسفات د امونيوم ) : اين كود به صورت دانه اي درشت به رنگ خاكستري روشن تا تيره مايل به سياه عرضه مي شود. به كود ساچمه اي و يا ريشه اي نيز معروف است. ب) كود فسفره سوپر فسفات تريپل : اين كود در آب حل مي شود ولي حل شدن آن به سرعت و سهولت كودهاي ازته نيست به علاوه ذرات ريز خاك ، فسفر محتوي در كودهاي فسفره را در خود نگه داشته و با جريان آب شسته نمي شوند. اين كود را بايد قبل از كشت در زمين پاشيده و با شخم داخل خاك نمود. ج) كودهاي پتاسه : در سبزيهاي غده اي ، ريشه اي و پيازي در بيشتر شدن اندوخته غذايي در آنها و در نتيجه افزايش عملكرد مؤثر است و در بالا بردن كيفيت محصول از نظر ميزان قند و نيز در بهتر شدن خاصيت انباري سبزيها ي غده اي نظير سيب زميني ، چغندر و ... در انبار تأثير بسزايي دارد. سولفات دو پتاس يك نوع كود پتاسه است. د) كودهاي مخلوط يا مركب : كليه كودهايي كه بيش از يك ماده از سه ماده اصلي غذايي گياهان را داشته باشند جزء كودهاي مركب محسوب مي گردند. ه) كودهاي طبيعي يا آلي : كودهايي هستند كه به وسيله موجودات زنده ( حيوان و گياه ) توليد مي شوند. مانند فضولات انواع چهار پايان و پرندگان ، كود انساني و پودر استخوان و تفاله انواع گياهان صنعتي و روغني. الف) كود اسبي : نسبتاً خشك است ، از ازت غني بوده ، به سرعت تخمير شده و حرارت زياد توليد مي كند به آن كود گرم نيز مي گويند. در اراضي سرد و مرطوب مصرف كود اسبي بر ساير كودها ترجيح دارد و براي سبزي هايي كه رشد سريع و عمر كوتاه دارند ، كود اسبي توصيه مي شود. ب) كود گاوي : ميزان آب آن بيشتر از كود اسبي است و به كندي تجزيه مي شود و حرارت آن به سرعت بالا نمي رود و به نام كود سرد معروف است. ج) كود گوسفندي : بسيار خشك است و نسبتاً زود تجزيه شده و مورد استفاده قرار مي گيرد و از لحاظ حرارت توليدي نسبتاًگرم است. د) كود پرندگان : از نظر مواد غذايي بسيار غني است و مقدار مصرف آن بايستي به مقدار كم و با احتياط صورت گيرد. بهتر است براي جلوگيري از سوختگي گياه آن را با ساير كودها مخلوط كرد. هـ) كود سبز: عبارت است از كشت گياهان خانواده نخود و برگرداندن و دفن آنها در خاك تا در اثر پوسيدن مقدار هوموس خاك را بالا برده و مواد غذايي آن را افزايش دهد و براي اصلاح خاك هاي رسي و همچنين خاك هاي شني بسيار مناسب است. از گياهاني مانند نخود ، يونجه ، شبدر ، ماش ، باقلا و شنبليله استفاده مي شود. مزاياي كود سبز : 1- در زمين توليد هوموس مي كند ( گياخاك ) 2- مواد غذايي خاك را كه به اعماق رفته اند توسط ريشه هاي عميق خود جذب نموده و پس از ذخيره در خود با عمل برگرداندن آنها در خاك براي استفاده گياهان به زمين بر مي گردد. 3- موجب اصلاح خاك هاي سفت و شني مي شود. 4- برخي از گياهاني كه به عنوان كود سبز كاشته مي شوند چون داراي ريشه عميق هستند به اعماق زمين نفوذ كرده و نفوذ پذيري خاك را افزايش مي دهند.