تاریخچه زنبور عسل در ایران

زنبور عسل یکی ازحشرات مفید برای انسان است که متعلق به رده دوبالان می‌باشد. زنبور عسل خیلی پیش از انسان در روی زمین بوجود آمده و زندگی می‌کرده است.

زنبور عسل حدود 150 میلیون سال قبل وجود داشته و مشغول زاد و ولد بوده است. منتها با این تفاوت که در آن  زمان فاقد یک زندگی اجتماعی بوده و مثل خیلی از زنبورهای غیر عسلی امروزی ، زندگی انفرادی داشته و هر زنبور لانه مخصوص بخود را داشته و در آن زندگی می‌کرده است. کندو محلی است که زنبورها در آن تولد یافته ، کار کرده ، خواهران و برادران خود را پرورش داده و مواد غذایی لازمه را در آن انبار و ذخیره می‌کنند. زنبور عسل دارای نژادهای مختلف است و ساختمان بدنی پیچیده‌ای دارند.

- برای اولین با دشنه ای منقش به تصویر زنبور عسل در استان لرستان کشف شده است که مربوط به 1200 سال قبل از میلاد می باشد

-  در دوران هخامنشیان نگهداری زنبور در ایران رواج داشته است و مردم بجای شکر از عسل استفاده می کردند

- در سه استان شمال کشور از قدیم ایام  زنبور عسل به فرم وحشی می زیسته است.

- به عقیده اهالی خوانسار سابقه زنبورداری در آنج حدود 400 سال است

-  در لهجه مازندرانی ، ماز به معنی زنبور می باشد و احتمال می رود که مازندران از سه کلمه ماز +اندر + آن  تشکیل شده باشد .

- تا سال 1364  در ایران حدود 1056820 کندوی جعبه ای و175029 کندوی محلی شناسایی شده است

تعداد کندو در ایران در سال 1364

-  استان آذربایجان : 236833 کندو       استان اصفهان 167100   استان آذربایجان غربی 163494

کندو چیست ؟

خانه و انبار ذخیره مواد غذایی تابستانی و خصوصاً زمستانی زنبور عسل است

انواع کندو :         1- کندو با قاب ثابت ( محلــی )                2- کندو با قاب متحرک ( فرنگی )

1- انواع با قاب ثابت ( محلــی ) :

الف ) کندوی درختی : درون بخشی از تنه درخت به طول تقریبی 100 سانتی متر و قطر 40 – 30 سانتی متر  از این کندو در استانهای شمالی یافت می شود.

ب) کندوی گلی : از جنس خاک رس می باشد و بطول 100 سانتی متر و قطر 30 سانتی متر می باشد از این کندو در اطراف اصفهان و بختیاری یافت می شود.

ج) کندوی سبدی : این کندوها از تخته ساخته می شود و در حوالی خوانسار یافت می شود.

د) کندوی کوزه ای : این کندو از دو کندوی تو در تو ساخته شده که کندوی اولی مربوط به تخم ریزی ملکه  و کندوی عقبی جهت ذخیره عسل بکار می رود . از این کندو در استانهای کردستان و کرمانشاه یافت  می شود

2-انواع کندوهای  با قاب متحرک ( فرنگی )

الف) کندوی دادانت     قابها دارای طول 435 و عرض 300 میلیمتر

ب)  کندوی لانگستروت  قابها دارای طول 441 و عرض 233 میلیمتر

ج) کندوی نرمال 370 و عرض 223 میلیمتر

غده های مهم زنبور عسل:

1- غددشیری

2- غددبزاقی

3- غددزیر آرواره ای

4- غددمومی

5- غددمخزنی

6- غده ی سمی

7- غده بویایی

1- غده های شیری :

 این غدد در داخل و دو طرف سر کارگر قرار دارد و یک جفت می باشد این غده ماده ای بنام شیر یا ژله رویال ( شاهانه ) تولید می کند. این غده در ملکه کوچک است و در نر ها وجود ندارد

2- غده های بزاقی:

این غدد با غدد سینه ای دارای یک کانال مشترک هستند  و ترشحات را وارد دهان می کنند . زنبوراز این غده در زمان لاروی جهت ساخت و تنیدن تار  و در زمان بلوغ در تولید  آب بزاق از آن استفاده می کند.

3- غده های زیر آرواره ای  :

این غدد در زیر آرواره ی ملکه قرار دارد و بوی مخصوص ملکه را ایجاد می کند . این بو به کندو نظم می دهد و چنانچه ملکه از بین برود پس از نیم ساعت بوی ملکه در کندو به زنبوران کارگر نرسد ،زنبوران كارگربطور دیوانه واری در کندوپرواز می کنند و صدایی مثل گریه ی بچه تولید  می کنند . چنانچه تا پنج هفته کندو بدون ملکه بماند یکی ازکارگران شروع به تخمگذاری می کند  ولی به دلیل کجی مجرای تناسلی قادر به جفت گیري   نیست و تمامی نوزادان نر خواهند شد  غدد زیر آرواره‌ای که در کارگران خیلی کوچک و غیرفعال مي باشد

 
4- غدد مومی :

این غدد در زیر شکم قرار دارد و 4 جفت می باشد که 3 جفت آن فعال  است در سن 18 – 13 روزگی فعال شده و موم ترشح می کند.

5- غدد مخزنی :

سه عدد می باشد . زنبوران کارگر قادر به دفع مدفوع در کندو نمی باشند . در فصل زمستان که از کندو بیرون نمی رود ، مدفوع را جمع می کند و ترشحات این غدد از پوسیدن مدفوع جلوگیری می کند و دائماً مدفوع را ضد عفوني مي كنند و  مانع مرگ زنبور مي شود.

6- غده ی سمی :

 این غده در انتهای بدن قرار دارد و توسط یک نیش وارد بدن دشمن می شود درزنبور كارگر اين نيش داراي خار مي باشد ولي در زنبور ملكه فاقد خار مي باشد . زنبور نر فاقد نيش  مي باشد.

 
7- غده ی بویایی:

 این غده در پشت زنبور بین آخرین حلقه کیتینی و حلقه ما قبل آخر قرار دارد  زنبوران محافظ کندو، زنبوران را در بدو ورود توسط اين بو شناسایی می کنند و زنبوران  نیز با بویدن آن کندو را مي يابند

 
وسایل مورد نیازدر زنبورداری :

1) وسایل لازم  برای زنبور دار :

الف) کلاه توری

ب) دستکش چرمی

ج) دودی : وسیله ی دود دادن است و در سه فرم وجود دارد

1- دهنـــی                           2- با باطری                  3- دستی

د) اهرم : باز کردن درب کندو

و) کاردک :جهت پاک کردن دیواره و کف کندو

ز) برس نرم : برای جدا کردن آرام زنبور ها از شان بکار می رود

 
2) وسایل لازم برای کندو:

الف ) ظرف غذاخوری

ب) جعبه ی بزرگ

ج) پنجره ملکه

 
3) وسایل برداشت محصول عسل

الف) چنگال مخصوص عسل : برای کندن موم سر سلولها ی پر از عسل

ب) اکستراکتور : جهت خارج کردن عسل از شان   دارای انواع برقی و دستی می باشد.

ج) کاردک برقی مخصوص برداشت موم روی شان

4) وسایل  جهت موم :

الف) دیواره ساز  : موم را قالب می زند و صفحات مومی می سازد

ب) موم دوز :سیم قاب را روی صفحات موم فرو می کند

ج) موم بر : برش صفحات مومی

 
جمعیت داخل کندو:

ملکه :

ملکه مادر کندو بوده و جنسيت آن ماده می‌باشد. طول بدن ملکه هیجده میلی مترمی‌باشد. بال‌های آن کوچک بوده و خرطوم آن توانایی جمع آوری شهد گلها را نداشته ودرعوض دارای شکمی بزرگ‌تر از ماده‌های کارگر بوده و دو تا شش سال می‌تواند زنده مي ماند. ولی در زنبورداری تجاری بیش از دو سال از یک ملکه استفاده نمی‌شود. ملکه عسل و گرده نمی‌خورد و بجای آن ژله رویال مصرف می‌کند .

زنبور نر:

زنبورهای نر در کندو تنها وظیفه بارور نمودن ملکه را دارند دارای سر و بالهای بزرگ می‌باشند. توانایی جمع‌آوری  شهد و گرده رانداشته و ۲۴ روز زنده می‌مانند. زنبور نر در حجره‌های بزرگ‌تری نسبت‌به زنبورهای كارگر پرورش می‌یابند. تخمهای بارورنشده ملکه به زنبور نر تبدیل می‌شوند. (هاپلوئيد)

زنبور کارگر:

جنسیت زنبورهای کارگر ماده بوده.(ديپلوئيد) طول بدن آنها ۹ میلیمتر می‌باشد. در یک کندوی قوی با تعداد ۱۰قاب ۷۰هزار زنبورکارگر وجود دارد. زنبورهای کارگر با اینکه ماده هستند توانایی بارور شدن ندارند. ولی در صورت نبودن ملکه در کندو می‌توانند تخم ریزی کنند.. نیش زنبورهای ماده خاردار بوده و طول آن در حدود ۱ میلیمتر می‌باشد. به خاطر وجود همین خارها پس از نیش زدن و ورود زهر به بدن موجوداتی که ساختار گوشتی دارد نیش در پوست گیر کرده و موجب جدا شدن کیسه زهر از زنبور می‌شود. و پس از چند دقیقه زنبوری که نیش زده خواهد مرد .

وظایف زنبورکارگر

1.       جمع آوری شهد، آب ،بره موم

2.       پاسبانی از کندو

3.       تولید عسل

4.       رسیدگی به ملکه

5.       پرورش نوزادان

6.       رسیدگی به کندو و پاکیزه‌گی آن