رازهاي زنبور عسل

Apis mellifera

مقدمه

زنبور عسل (Apis mellifera) از راسته نازک بالان (Hymenoprera) است. زنبور عسل قسمت هاي دهاني جونده و مکنده، هر دو را داراست. دگريسي آن کامل است و به طور دسته جمعي زندگي مي کند و شامل سه دسته هستند.

1- ملکه (Queen) که تخم مي گذارد.

2- نرها (prones) کارشان فقط بارور کردن ملکه هاي جديد است.

3- کارگرها (Worker) که ماده عقيم هستند و اغلب انواع متعددي دارند.

کندوي زنبور عسل يا به صورت جعبه هاي مکعبي به ابعاد 50 cm که کندوي modem مي گويند و يا به صورت سبد که کندوي بومي مي گويند.

زنبور عسل در قرآن

کلمه نحل به معني زنبور عسل در آيات 68 و 69 سوره نحل در جزء 14 قرآن کريم آمده است. در تفسير آيه 68 چنين آمده است: پروردگارت به زنبور عسل وحي فرستاد! در اينجا لحن قرآن به طرز شگفت انگيزي تغيير مي يابد، در عين ادامه دادن بحث ها در زمينه نعمت هاي مختلف الهي و بيان اسرار آفرينش در اين سوره، سخن از زنبور عسل و سپس خود عسل به ميان مي آورد. اما شکل يک مأموريت الهي و الهام مرموز که نام وحي بر آن گذارده شده است. نخست مي گويد: «و پروردگار تو به زنبور عسل، وحي کرد که خانه هايي از کوهها و درختان و داربست هايي که مردم مي سازند انتخاب کن.»

* نخستين مأموريت زنبوران در اين آيه، خانه سازي ذکر شده است. اين شايد به خاطر آن است که مسئله مسکن مناسب، نخستين شرط زندگي است و به دنبال آن فعاليت هاي ديگر، امکانپذيري است.

* در آيه 69 سوره «نحل»، دومين مأموريت زنبور عسل شروع مي شود. قرآن مي فرمايد: «ما به او الهام کرديم که سپس از تمام ثمرات تناول کن و راههايي که پروردگارت براي تو تعيين کرده، به راحتي بپيما.»

سرانجام، آخرين مرحله مأموريت آنها را به صورت يک نتيجه، اين چنين بيان مي کند، «از درون زنبوران عسل، نوشيدني مخصوص خارج مي شود که رنگ هاي مختلفي دارد.» نهفته است، جالب اين که دانشمندان از طريق تجربه به اين حقيقت رسيده اند که زنبوران به هنگام ساختن عسل آن چنان ماهرانه، عمل مي کنند که خواص درماني و دراويي گياهان کاملاً محفوظ مانده و به عسل منتقل مي شود.

* و در ماجراي برنامه زندگي زنبور عسل و ارمغاني که آنها براي جهان انسانيت مي آورد، که هم غذاست و هم شفا و هم درس زندگي، نشانه روشني از عظمت و قدرت پروردگار است، براي جمعيتي که مي انديشند.

ساختمان مورفولوژيکي زنبور عسل

* بدن زنبور عسل به طور متراکم از موهايي پوشيده است که داراي تارهاي (Barbs) جانبي کوتاهي است. و به راحتي دانه ها گرده را مي گيرند. در چشم هاي مرکب و پاها، موهاي صاف وجود دارد پاهاي جلويي در حاشيه ساق (tibia) موهاي راست و خشن و کوتاهي را دارد و براي تميز کردن چشم ها از گرده گل به کار مي رود و برس چشمي (Eye bursh) مي گويند.

* بالهاي زنبور در هنگام پرواز به وسيله قلاب هايي به هم درگير مي شوند و يا بال به نظر مي رسند. و نوک اين بالها مسير شکل را طي مي کند. ممکن است 400 بار در ثانيه مرتعش شوند. آرواره هاي زيرين mandibles در کارگران صاف براي جمع آوري گرده و ساختن شاخه ها به کار مي رود. آرواره هاي بالايي maxillae مانند قاشقک هاي طويلي بوده و براي جمع آوري گرده هاي گل به کار مي رود.

* لب تحتاني تبديل به خرطوم شده و ضمايم حسي – بي (Cabialplas) در اطراف آن قرار دارد. مايع شهد در اثر عمل مکنده حلق به درون چينه دان بزرگ يا معده عسل (Money Stomash) کشيده مي شود. چهار لب مثلثي دريچه اي را درست مي کند و از ورود عسل به معده جلوگيري مي کند. بجز موقعي که جهت تغذيه مورد نياز است. روده زنبور عسل باريک و دراز است. و تقريباً به 100 لوله کوچک، مالپيکي اتصال دارد و روده راست، بزرگ است و به مخرج ختم مي شود. در انتهاي بدن سوزن وجود دارد که فقط در کارگرها و ملکه ها ديده مي شود. حس بويايي در زنبوران عسل بسيار قوي و تيز است و چشم ها داراي تعداد فراواني واحدهاي بينايي است و داراي مغز نسبتاً بزرگ  است: زنبوران عسل لقادر به تشخيص رنگ قرمز و سياه از هم نمي باشند.

گونه و نژادهاي زنبور عسل

1- زنبور هندي (Apis Indiea)

2- زنبور درشت (Apis drostata)

3- زنبور ريز (Apis florae)

4- زنبور عسل معمولي (Apis mellifera)

محصولات زنبور عسل و نحوه گردآوري آنها

مي توان به شهد يا عسل و گرده زنبور عسل ويژه «موم» که از صمغ ها به وجود مي آيد، اشاره کرد. گرده زنبور عسل داراي انواع مواد الي و ويتامين ها م يباشد. گرده شامل قندهاي احيا کننده مي باشد که در گل 31% در گروه کربوهيدرات وجود دارد. ميزان متوسط پروتئين گروه حدود 22% است و تمام اسيدهاي آمينه ضروري مورد نياز انسان در ترکيب پروتئيني دانه گروه وجود دارد. عصاره اتري گروه حاوي چربي ها و روغن ها، پيگمان ها، دونين ها، ويتامين ها و هورمون رشد مي باشد. گروه حاوي 13 نوع اسيد چرب و دو استدول عمده به نام هاي 24- متيلن کلسترول و «بي سي توسترول» است. براي جمع آوي دانه گرده مي توان از تله گرده، استفاده کرد، ولي اين کار توصيه نمي شود، چون جمعيت زنبورها را تضعيف مي کند.

بعضي از مصارف گرده زنبور عسل

دانه گرده در پزشکي اهميت خاصي دارد. در درمان بيماري هاي پروستات و آلرژي و در حال بي اشتهايي از داروهايي که از دانه گرده ساخته مي شوند، استفاده مي کنند. دانه گرده به عنوان مکمل غذايي به کار مي رود و از آن در رفع چين و چروک و لکه هاي صورت استفاده مي گردد.

از داروهاي مشهور مي توان به Prostaflor, Ofilorex اشاره کرد.

نيش زنبور

از نيش زنبور عسل به علت خاصيت قليايي و اسيدي بودن آن در درمان بيماريها، استفاده مي کنند.

توليد مثل 

در کارگرها تنها اثري ديده مي شود ولي در ملکه به خوبي توسعه يافته است. ملکه جوان 6 روز بعد از بيرون آمدن، با يک زنبور نر جفت گيري مي کند، اندام هاي جفت گيري نر پاره شده و در کيسه تناسلي ماده باقي مي ماند و تا اينکه بعد از بازگشتن به کندو، کارگرها آن را از بين مي برند. اسپرماتورزوئيدهايي که بدين صورت در کيسه ذخيره اسپرم، جاي مي گيرد، به کار همه تخم هاي لقاح يافته اي که ملکه خواهد گذاشت، بکار مي رود. تخمدان هاي ملکه پر شده و شکم را پر مي کند و ظرف دو روز، شروع به تخم گذاري مي کند.

* از تخم هاي لقاح نيافته ، زنبورهاي نر (هاپلوئيد 16 کروموزوم) و از لقاح يافته ها، زنبورهاي ماده (ديپلوئيد و  داراي 32 کروموزوم) توليد مي شود. تخم ها تبديل به لارو کرمي شکل کوچک فاقد پاها و چشم مي شوند و از ژله شاهانه که توسط غده هاي حلقي کارگران جوان توليد مي گردد، تغذيه مي کنند. ولي لاروهاي ملکه بيشتر به تغذيه شاهانه مي پردازند و به همين جهت با سرعت زياد بزرگ و تمايز مي يابند.

* دم لارو چندين بار، پوست اندازي مي کند روي سلول بوسيله موم پوشيده مي شود. و لارو در داخل آن قرار گرفته و شفيره نام دارد و دگرديسي را کامل نموده و به کمک آرواره هاي زيرين، سرپوش حجره را پاره کرده و به شکل يک نوزاد جوان بيرون مي آيد. بعد از عمل جفت گيري زنبوران نر، به بي غذايي مي افتند و مي ميرند.