بره موم

بره موم یکی از فرآورده های کاربردی و مفید زنبور عسل است که مخلوطی از مقادیر مختلف موم زنبور و رزین ها بوده که توسط زنبور عسل از گیاهان، بویژه از جوانه گلها و برگ ها جمع آوری می شود. چون مشکل است زنبورها را در پروازهای گشتی مشاهده کرد، منابع عصاره رزین ها معمولاً آشکار نیستند.

زنبورها، رزین های محافظ گل و برگ را با آرواره های خود می تراشند و همانند دانهگرده آنرا روی ساق پاهای عقب خود در سبد گرده حمل می کنند. در حین جمع آوری بره موم، رزین ها، مقداری بزاق، سایر ترشحات زنبور عسل و همچنین موم با آن مخلوط  می گردند.

 این رزین ها بوسیله زنبورهای کارگر مورد استفاده قرار می گیرند تا  داخل حفره های تخمگذاری را پر کنند، شان ها را تعمیر نمایند، شکافهای موجود در کندو را ببندند، و ابعاد دریچه ورودی کندو را کاهش دهند. در داخل کندو هر کدام از حیوانات یا حشرات مرده را که خیلی بزرگ باشند، بوسیله لایه نازکی از بره موم پوشش می دهند تا آنها را بخارج حمل کنند. ترکیب بره موم به نوع گیاهان موجود در دسترس زنبورها بستگی دارد. رنگ، بو و احتمالاً خواص داروئی بره موم مطابق منشاء و فصل سال تغییر می کند. علاوه بر آن بعضی زنبورها تمایل فراوانی به  جمع آوری این ماده دارند(بر خلاف دلخواه زنبوردار)، چون بره موم یک ماده چسبناکی است و زیاد بودن آن بیرون آوردن چارچوب ها از جعبه ها را مشکل می سازد.

ترکیبات بره موم

زنبور عسل بره موم را از ترکیب صمغ گیاهان، موم، شهد گل و گرده گل می سازد. رزین های بره موم از انواع درختان و درختچه ها جمع آوری می گردند. بنظر می رسد هر منطقه و کلنی منابع رزین ترجیهی خودش را داشته باشد که به اختلاف زیاد رنگ، بو و ترکیب منجر می شود. نسبت رزین های درختی در اروپا طوری است که هر جا درختان صنوبر موجود باشند، زنبور عسل ترجیحاً رزین را از جوانه برگ این درختان جمع آوری می کنند. 

مشخصات شیمیایی و فیزیکی

نقطه ذوب بره موم ۸۳ درجه سانتیگراد و نقطه ذوب موم خالص زنبور عسل ۶۳ درجه سانتی‌گراد است. بنابراین با کمک حرارت می‌توان آن دو را از یکدیگر تفکیک نمود. موم از نظر استحکام هفت برابر سخت تر از بره موم است.

بره موم در الکل اتیلیک، استن و بنزن حل می‌شود و الکل می‌تواند مواد قابل حل آن را جدا نماید.

بره موم حاوی حدود ۵۰ درصد صمغ یا رزین گیاهان، ۳۰ درصد موم، ۱۰ درصد اسیدهای چرب ضروری، ۵ درصد گرده گل و ۵ درصد دیگر آن از ترکیبات آلی، ویتامینها و عناصر معدنی مانند نقره، سدیم، جیوه، مس، منگنز، آهن، کلسیم، وانادیم و سیلیس است. مقدار و نوع ترکیبات بره موم بسته به مکان، زمان جمع آوری و روش تولید آن متفاوت است.

بره موم در درجه حرارت 25 تا 45 درجه  سانتیگراد یک ماده نرم، انعطاف پذیر و بسیار چسبناک است. در کمتر از 15 درجه سانتیگراد و بویژه وقتی که منجمد باشد یا نزدیک انجماد باشد، سخت و شکننده می شود. بعد از چنین عملی، حتی در درجه حرارت های بالاتر شکننده خواهد ماند. در دمای بالاتر از 45 درجه سانتیگراد بطور فزاینده چسبناک و صمغی خواهد گردید. معمولاً بره موم در 60 تا 70 درجه سانتیگراد مایع خواهد شد، اما برای بعضی نمونه ها نقطه ذوب ممکن است تا 100 درجه سانتیگراد برسد.

 رنگ : 

بره موم اغلب قهوهاي بوده ولي بين رنگهاي زرد تا سياه با انعكاس رنگي قرمز يا سبز ، قهوه‎اي روشن تا مايل به سبز و قهوه اي مايل به قرمز متغيير است و شامل حدود  27  درصد موم گياهي ،  46 درصد شيره  و رزين هاي بعضي از درختان و 15  درصد فلاوني ( C6H5O2  ) كه اساس بسياري از رنگهاي زرد مي باشد و فلاونوئيد ها (  گروهي از مواد كه شباهتي به ويتامين P  داشته و داراي خاصيت ضد خونريزي و التهاب ميباشد و چند درصد روغن .

بو :

بوی آن تند ومخلوطي از صمغ ( جوانه تازه درخت ) و موم دارد.

طعم  :

طعم آن مخصوص بوده به طوري كه وقتي آنرا مي جويد بايد كاملاً با آب دهان مخلوط كنيد ، طعم آن ابتدا شديد و با آزاد شدن عناصر فعال آن طعم ملايمي به خود مي گيرد بعد از نيم ساعت جويدن مي توانيد  آنرا بلعيده ويا بيرون بيندازيد .

کاربرد در درمان

1- در مان زخم های خارجی

2- درمان بیماری های دستگاه شنوائی

3- بی حس کننده موضعی در دندان پزشکی . درمان ناراحتی های مجاری تنفسی و سینوس ها

4- کاربرد ضد قارچ های پوستی

5- درمان آسیب های عضلانی و آرتروز

کاربرد در صنعت

- ضد اکسیداسیون و جلا دهنده چوب و طلا

کاربرد در کشاورزی و حفظ نباتات

- ضد بیماری های گیاهی مانند پوسیدگی ریشه در سویا و آفتابگردان

کاربرد در دامپروری

1- افزایش وزن جوجه های گوشتی

2- بالا بردن ایمنی بدن در مرغان تخمگذار

موارد مصرف در کندو

از هر کندو حدود 100 کیلو بره موم در سال برداشت می کنند . ودر دماهای بالای 36 در جه که شرایط برای رشد عوامل بیماری زا مناسب است تنها بره موماست که به عنوان عامل ضد عفونی کننده از شیوع بیماری در کندو جلو گیری می کند و زنبوران را از مرگ دسته جمعی نجات می دهد .

خواص درمانی بره موم

 خواص درمانی ذیل برای بره موم یا عصاره های آن در نوشته ها یافت می شوند، اما بدون بررسیهای علمی :

معالجه ضد تنگی نفس در اسپریهای دهانی

تقویت دستگاه ریوی

ضد رماتیسم 

جلوگیری از سلولهای توموری ملانوم و سرطان

ترمیم بافت ها

تقویت مویرگها

ضد مرض قند 

مانع جوانه زنی گیاه و بذر .

مدارک علمی

 یکی از شناخته شده ترین خواص بره موم فعالیت ضد باکتریائی آن است. در این مورد بسیاری از آزمایشات علمی با انواع باکتریها، قارچها و ویروسها و سایر میکروارگانیسم ها بعمل آمده است. بسیاری از آزمایشات کنترل واقعی ارگانیسم ها را به وسیله عصاره ها و مواد کنسانتره های مختلف بره مومنشان داده اند. بره موم خواص باکتری کشی یا باکتریواستاتیک قوی را از خود نشان می دهد. در برخی موارد عصاره های بره موم مؤثرتر از داروهای موجود تجاری می باشند. اکثر بررسی ها در کشورهای اروپای شرقی به عمل آمده است. کار عملی و تحقیقات زیادی نیز در کشور چین انجام می گیرد، اما استخراج این اطلاعات آن هم تنها به علت ترجمه متون چینی مشکل است. تحقیقات پزشکی اروپای غربی و آمریکای شمالی اکثر این منابع اطلاعاتی بسیار مفید را نادیده گرفته اند. با انجام بررسی های جامع تر می توان از تأثیرات مفید مصرف داروئی بره موم، بویژه برای داروهای روده، پوست و دندان بیشتر آشنا شد.

کاربردهای امروزی بره موم

کاربرد آرایشی

کاربردهای پوستی و آرایشی امروزه متداولترین مصارف برای بره موم و عصاره های آن می باشند. اثرات آن روی ترمیم و نوسازی بافت کاملاً بررسی گردیده است. بره موم همراه با خواص باکتری کشی و قارچ کشی خود، فوائد بسیاری در کاربردهای مختلف در مواد آرایشی فراهم می آورد.بسیاری از ویژگیهای مفید بره موم (پروپولیس) شامل : فعالیتهای ضد باکتری، ضد قارچی، ضد ویروسی، ضد جوش سر وصورت، ضد التهاب و ضد اکسیداسیون به علاوه ترمیم زخمها، تحریک جریان خون و مخاط و اثرات بی‌حسی موضعی آن می‌باشند. سمیت کم و سازگاری خوب آن با پوست نشان داده شده است. ولی بایستی در نظر داشت که جزئی عکس‌العملهای حساسیت‌زاد را دارا می‌باشد. 

بره موم اصولا به عنوان یک عامل ضد بو و پاک‌کننده پوست استفاده می‌شود. البته به عنوان یک نگاهدارنده و محافظت کننده هم کاربرد دارد.

بعضی از اعمال و کاربردهای بره موم در مواد آرایشی در ذیل فهرست شده‌اند:

کاربرد دارویی

مصارف دارویی بره موم شامل مداوای قلب و عروق (کم خونی)، دستگاه تنفسی (بعلت     بیماری های عفونی مختلف)، مراقبت دندان، پوستی (ترمیم بافت زخم ها، اگزما، التیام زخم بویژه زخمهای سوخته، ناخوشی قارچی)، بیماری های عفونی (غشاءمخاط و زخمها)، مداوای سرطان، تقویت و بهبود دستگاه دفاعی بدن، دستگاه هاضمه(زخمها و عفونتها)، حفاظت و تقویت کبد و بسیاری دیگر می باشند.

استعمال خارجی مسقیم عصاره های اتانول یا پمادهای فشرده (حاوی 33 % بره موم)نتایج خوبی در استفاده دامپزشکی برای التیام جراحت و زخمها نشان داده است. جراحی پلاستیک نیز    عصاره های بره موم را برای تسریع رد التیام زخم و کاهش پیشرفت بافت زخمی بکار می برد.

کاربرد در تکنولوژی مواد غذایی

در اثر فعالیتهای آنتی اکسیدان، ضد میکروبی و ضد قارچی، بره موم را بعنوان ماده نگهدارنده به مواد بسته بندی غذائی اضافه می کنند. طولانی کردن نگهداری ماهی منجمد تا 3-2 برابر بوسیله مولفان مختلف، ذکر گردیده است. اضافه نمودن فقط 30 پی پی ام بره موم به جیره های غذایی مرغ های تخم گذار، تولید تخم مرغ، تبدیل غذا و وزن مرغ را تا 6-5 % افزایش داده است. افزایش وزن اضافی را برای جوجه کبابی، وقتی که 500 پی پی ام بره موم به جیره های غذائی آنها اضافه گردید، تا 20% گزارش شده است.

کاربرد سنتی

در اروپا و شمال آفریقا، خواص التیام زخم توسط بره موم و نیز از زمانهای باستان مصریان، یونانیها و رومیها شناخته شده بود. در اواخر فصل دوازدهم، فرآورده های داروئی حاوی بره موم برای معالجه عفونتهای دهان و گلو و همچنین پوسیدگی ( استخوان یا دندان ) شرح داده می شوند. بره موم بطو ر متداول در مواد نگهدارنده چوب یا ورنیها بکار رفته است. امروزه بره موم در آفریقا، در داروهای گیاهی مانند ضد آب نمودن ظروف و چوب، چسب، تهیه نخ کمان و برا ی طبل های زهی استفاده می شود.

سایر موارد

پژوهش برای مصرف بره موم ادامه دارد. کاربرد در آفت کش ها و قارچ کش ها هنوز در مرحله آزمایش می باشد. زنبورداران از بره موم آب شده همراه با موم یا در یک محلول آمونیاک استفاده می کنند، زنبورداران مهاجر برای داخل کندو ها یا تله های گرده از این مواد ذکر شده جهت جذب گروههای زنبوراستفاده می کنند. تهویه کافی و در معرض جریان هوا قرار دادن بعد از رنگ آمیزی با محلول آمونیاک هر دو ضروری هستند. مالیدن بره موم یا رنگ کردن آن ( بعد از آب کردن با موم حاصله از شان های کهنه ) از مضرات و عواقب استفاده از آمونیاک خطرناک و سمی جلوگیری می کند. روند فعلی برای بازگشت به روشهای محیطی سالمتر و روشهای تولید انرژی با شدت کمتر در بسیاری از کشورهای توسعه یافته، افزایش قدرت خرید مصرف کنندگان و رشد بازارها برای تولیدات گرانتر ممکن است به رشد قابل ملاحظه ای در مصرف و کاربردهای جدید بره موم ، بویژه در مواد آرایشی و فن آوری مواد غذائی منجر شود.

شرایط نگهداری بره موم

بطور کلی بره موم نسبتاً پایدار می باشد، اما مدت نگهداری مهم است. بره موم و عصاره هایش باید در ظروف بدون منفذ و سر بسته در تاریکی، ترجیحاً در دمای کمتر از12 -10درجه سانتیگراد  و دور از گرمای زیاد و مستقیم، نگهداری شوند. بهمین دلائل، بره موم خیلی کهنه نباید با بره موم تازه تر مخلوط گردد. با نگهداری صحیح برای بیش از 12 ماه، بره موم هیچ یک از فعالیت های ضد باکتریایی خود را از دست نخواهد داد. لیپوفیلیزاسیون (خشکاندن و فریز کردن) عصاره ها بعنوان روشی که خواص ضد باکتریایی را حفظ می کند به شمار می آید، اما چیزی درباره اثرات نگهداری بلند مدت این مواد نوشته نشده است.ممکن است این روش برای استفاده در مقیاس بزرگتر وفرمول بندی های خاص اهمیت پیدا کند، اما احتمال دارد که بعضی خواص همکوشی  بره موم طی لیپوفیلیزاسیون از دست برود.عمر مفید فرآورده های حاوی بره موم خیلی زیاد به ترکیب آن ها بستگی دارد و باید برای هر مورد تعیین گردد. بیشتر ترکیبات یک فرآورده که مستعد تجزیه شدن هستند، عمر مفید آن فرآورده را کوتاهتر خواهند کرد. این خود دلیلی برای انتخاب اجزاء ترکیبی مصنوعی یا طبیعی و سنتی، مواد نگهدارنده و تولید زیاد تر برای بازارهای گسترده ترمی باشد. معهذا، بره موم و عصاره هایش را بجای ماده نگهدارنده ملایم برای فعالیت های آنتی اکسیدان و ضد میکروبی آنها بکار می برند و بدین ترتیب عملاً ممکن است عمر مفید بعضی از فرآورده ها را طولانی تر کند.