زهر زنبور عسل

زهر زنبور عسل مايعي است تلخ مزه به رنگ روشن داراي وزن مخصوص(1313/1 )بوي خاص و واكنش اسيدي ، در مجاورت هوا به سرعت خشك ميشود .

زهر زنبور مايعي است به رنگ روشن شفاف با بوي مخصوص و با مزه  اي تلخ که خاصيت اسيدي داشته و حدود 88درصد آن را آب تشکيل مي دهد.

زهر زنبور عسل آبگونه ای شفاف با بوی مشخص عسل مزه ای تلخ، گس می باشد.

از هر كلنی زنبور عسل یك گرم زهر خالص خشك شده به دست می آید و هر یك هزار زنبور قادر به تولید ٥٠ میلی گرم سم می باشند.

زهر زنبور عسل، مايعي است شفاف كه داراي بوي تند مشابه عسل و طعم آن بسار تلخ است. به آساني در آب و اسيد حل شده ولي در الكل حل نمي‌شود. زهر خشك‌ به رنگ زرد كم‌رنگ بوده و در مجاورت هوا سريع خشك مي‌شود. زهر زنبور عسل در برابر حرارت مقاوم بوده به طوري كه مي‌توان آن را به مدت ده روز تا 100 درجه سانتيگراد حرارت داد بدون آن كه تغيير محسوسي در خواص آن پديد آيد، البته مواد فرار آن طي جمع‌آوري و خشك شدن از بين مي‌رود.

در میان بسیاری از انواع حشرات، فقط تعداد خیلی محدودی از آنها توانایی دفاع از خود را توسط نیش و  تزریق زهر دارند. تمام حشراتی که قادر به نیش زدن هستند جزو راسته بالغشائیان (Hymenoptera) محسوب می شوند که مورچه ها، زنبورهای معمولی و زنبور عسل را در بر دارد. عقیده بر آن است که نیش زدن از دستگاه تخم گذاری اجداد گونه های بالغشائیان شکل گرفته و فقط ماده های آنها می توانند نیش بزنند. نیش آنها در انتهای شکم و یا نزدیک آن قرار دارد. بنابراین، دردی که از نیش زدن زنبور عسل وارد شود، دفاع از کلنی خودش است که توسط گاز گرفتن ایجاد نمی شود بلکه به علت نیش زدن پدید می آید. 

حشرات متعدد سمی دیگری وجود دارند که زهر ترشح می کنند و معمولاً بدن خود را با آن    می پوشانند، زخم ها را به وجود می آورند و آن را در زخم تزریق می کنند یا آن را از طریق قسمت های دهان یا نیش زدن اعمال می کنند. در بعضی موارد زهر برای دفاع کردن فردی یا در مورد حشرات اجتماعی، برای دفاع از کلنی مورد استفاده قرار می گیرد. اما زهر در کشتن طعمه (مثل بعضی زنبورها یا عنکبوت ها) یا جهت از حرکت انداختن و حفاظت کردن طعمه (برای خودشان یا بچه های در حال رشد خود) نیز بکار می رود.

زهر زنبور عسل به وسیله دو غده ی دستگاه نیش زنبورهای کارگر تولید می شود. تولید آن طی دو هفته اول عمر کارگر بالغ تکامل یافته و هنگامیکه زنبور کارگر به دفاع از کندو و چرا مشغول می گردد به حداکثر می رسد. همچنانکه زنبور پیرتر می شود، میزان زهر کم می گردد. تولید زهر زنبور ملکه در مواقع اضطراری حداکثر است و علت آن این است که باید برای مقابله فوری با ملکه های دیگر بکار برد. وقتی که زنبوری نیش می زند، معمولاً همه 15/0 تا3/0 میلی گرم زهر ذخیره در کیسه زهر را تزریق نمی کند. وقتی که حیوانی باپوست سفت، مثل انسان را نیش      می زند، نیش و همه دستگاه آن از جمله کیسه زهر، عضلات و مرکز عصبی خود را از دست خواهد داد . معهذا این اعصاب و عضلات زهر تزریقی را برای مدتی یا تا خالی شدن کیسه زهر نگه می دارد. از دست رفتن چنین بخش بزرگی از بدن، سبب مرگ زنبور می گردد. متوسط مصرف کشنده برای یک انسان بالغ 8/2 میلی گرم زهر به ازای هر کیلو گرم وزن بدن است، بدین معنی که شخصی با وزن 60 کیلو گرم با تزریق 168 میلی گرم زهر زنبور 50٪ شانس زنده ماندن را دارد. به فرض اینکه هر زنبور همه زهر خود را تزریق کند و 3/0 میلی گرم زهر در هر نیش زدن وجود داشته باشد، نیش نمی تواند برای چنین شخصی کشنده باشد. برای یک بچه به وزن 10 کیلوگرم، کمتر از 90 نیش می تواند کشنده باشد. بنابراین رفع سریع نیش ها مهم است. معهذا، اکثر مرگ های انسان از یک یا چند نیش زنبور به سبب عکس العمل حساسیت، سکته قلبی یا خفگی حاصله از ورم کردن اطراف گردن و دهان نتیجه می شود. معهذا مصرف زهر زنبور در دزهای کم می تواند مزیتی در مداوای تعداد زیادی از دردها باشد. این ارزش درمانی زهر زنبور نزد بسیاری از تمدنهای قدیم شناخته شده بود. امروزه فقط مصارف آن در داروهای انسانی و دامپزشکی رایج است.

زهر زنبور عسل و زهر مار از یک خانواده بوده و دارای ترکیبات شیمیایی بسیار نزدیک به یکدیگرند.

یک انسان عادی با خوردن 20 نیش در آن واحد می میرد.افرادی هم وجود دارند که نسبت به زهر زنبور حساسیت از خود نشان داده و حتی فقط با یک نیش می میرند. زنبور دار ها که بدنشان به تدریج در مقابل سم زنبور مصونیت پیدا نموده است اغلب می توانند 100 عدد یا بیشتر نیش زنبور را در آن واحد تحمل نموده و ناراحت نشوند گو اینکه اثر زهر زنبور عسل در بدن زنبور دار به علت مصونیت پیدا کردن تدریجی خنثی می گردد ولی درد نیش خوردن هیچگاه از بین نرفته یا حتی تخفیف هم پیدا نمی کند فقط این تفاوت وجود دارد که زنبور دار 5 دقیقه پس از نیش خوردن دیگر حس درد نمی کند و حال آنکه یک نا آشنا  24 و حتی 48 ساعت پس از نیش خوردن هم می تواند هنوز درد داشته باشد.  اسب و قاطر و الاغ و گاو در مقابل نیش زنبور خیلی حساس تر از انسانند به طوری که با 6 نیش معمولا تلف می گردند.

مقدار زهر در داخل كيسه ی زهر بين 15/ . تا 3/ . ميلي گرم است . متوسط دوز كشنده ی LD50 براي انسان،8/2 ميلي گرم به ازای هر كيلو گرم وزن بدن است.

خصوصيات شيميايي

 زهر زنبورعسل از نظر شيميايي بسيار پيچيده و از ترکيب 18 ماده فعال از جمله آنزيم هاي مختلف، پپتيدها، آمين ها و مواد فرار تشکيل شده است.

ترکیبات اصلی زهر زنبور عسل

زهر زنبور تركيب بسيار پيچيده اي دارد و دست كم هشت نوع پروتئين در آن شناسايي شده است

مشخص شده است تركيبات زهر رنبور عسل مناطق مختلف و نسبت به فصل هاي مختلف با هم فرق مي كند .

آ نزيم ها: فسفو ليپازA2-هيا لورونيداز-اسيد فسفا تاز

پپتيد ها: آپا مين -مليتين- پپتيد MCD -سكا پين -تر تيا پين-آدو لاپين

آ مين هاي بيو ژنيك: هيستا مين - دوپا مين -نوراپي نفرين – لكوترين

تجزيه شيميايي زهر زنبور عسل نشان مي‌دهد كه در آن اسيد فرميك، اسيد كلريدريك، اسيد ارتوفسفريك، هيستامين كولين تريپتوفن و گوگرد به وفور يافت مي‌شود.

خاكستر اين ماده سرشار از مواد ازته، چربي‌هاي فرار، مس و كلسيم مي‌باشد.

مطالعات زیادی در زمینه ترکیب زهر زنبور عسل بوجود آمده است. شناسائی اساسی ترکیبات، جداسازی آنها و بررسی اثرات داروئی آن در دهه های 50 و 60 انجام گرفته است. خلاصه جامع از مطالعات ریخت شناسی دستگاه زهر، جمع آوری زهر، اثرات داروئی آن و حساسیت ها نسبت به زهر زنبور عسل و مورچه ها به عمل آمده است. 88% زهر، آب است. مقادیر گلوکز، فروکتوز و فسفولیپید زهر همانند خون زنبور است . حداقل 18 ترکیب فعال از لحاظ داروئی در آن شناخته شده است، از جمله آنزیمهای مختلف، پپتیدها و آمینها. 

خواص فیزیکی

مایعی شفاف , دارای بویی تیز همانند عسل و طعم بسیار تند و قابلیت انحلال بالا درآب و اسید و عدم انحلال در الکل , و چگالی برابر با 1313/1 و PH آن تقریبا برابر با 2/5 بوده و در درجه حرارت معمولی 70% از وزن خود را از دست می دهد. و میزان خاکستر آن27 /3%                می باشد.خواص زهر زنبور عسل در اثر گرم کردن آن در HCl یا NaOH از بین می رود. حلالیت زهر در KMnO4 و سایر اکسید کننده ها ضعیف می شود.

زهر زنبور عسل در برابر حرارت بسیار مقاوم است مثلا با نگهداری آن در دمای 100درجه ی سانتی گراد به مدت ده روز تغییری در خواص آن پدید نمی آید. همچنین این ماده در مقابل سرما هم مقاوم است زیرا در صورت منجمد شدن خواص خود را به مدت چندین سال حفظ می کند.

 زهر زنبور را بايد در يخچال و در ظروف تيره رنگ نگهداري كرد . مدت زمان نگهداري نبايد از چند هفته بیشتر شود .

درصد ترکیبات معدنی زهر زنبور عسل

 اجزاء فرار زهر زنبور عسل

بیشتر از 20 جزء فرار در زهر زنبور عسل شناسایی شده است. این ترکیبات (فرومن )هم نامیده می شوند. بیشتر این فرومنها نقش هشدار دهنده دارند و به هنگام نیش زدن و یا به هنگام حمله ور شدن زنبور به سمت شکار و یا در مواقع خطر آزاد می شوند. از جمله مهمترین این ترکیبات عبارتند از:

1)Iso – Pantyl   acetate

2)n – Butyl acetate

3)n – Boxyl acetate

4)n – Astyl acetate

5)n – Accyl acetate

6)Botyl acetate

7)Botyl alcohol

8)Iso – Pentanol

  در میان ترکیبات نام برده شده     Iso – Pantyl acetate دارای بیشترین اهمیت می باشد.

اجزای بیوشیمیایی غیر فرار زهر زنبور عسل

ویژگی های ترکیبات غیرفرار زهر زنبور

1-   Hyaloronidase

هیالورونیک اسید در میان مایع میان بافتی وجود دارد و باعث چسبندگی سلولها به هم می گردد. هیالورونیداز باعث هیدرولیز پلیمرهای متصل به هیالورونیک اسید می گردد و آنها را به قطعات 4 تا 6 واحدی تبدیل می کند در اثر این عمل حد فاصل سلولها از هم جدا شده و راه  را برای نفوذ سایر اجزای  زهر باز می کند به همین علت هیالورونیداز را یک فاکتور انتشار می دانند.شرایط مناسب برای فعالیت این آنزیم در PH 4 تا 5 می باشد. قدرت این جزء زهر زنبور ملکه خیلی کمتر از زهر زنبوران کارگر می باشد. این جزء از بزرگترین اجزاء متشکله ی زهر می باشد.

2-  Phospholipase A2

این جزء از زهر باعث شکسته شدن فسفولیپید غشای سلولی می گردد. این فسفولیپاز فعالترین فسفولیپاز شناخته شده می باشد به گونه ای که بسیار فعالتر از فسفولیپاز زهر مار یا پانکراس پستانداران می باشد. این فسفولیپاز با تاثیر بر روی اسیدهای چرب که حاوی آب می باشند باعث همولیز می شود. این آنزیم همچنین باعث فعال شدن آنزیم Trimbokinas می شود و بر روی آنزیم هایی که دی هیدریتاسیون متابولیک نقش دارند تاثیر منفی می گذارند. اساس ساختمان این آنزیمها بر اسیدهای آمینه و پیوندهای دی سوافید می باشد.

3-   Melittin

پپتید خیلی کوچکی است که از 26 اسید آمینه تشکیل شده است. این پپتید از مولکولهای سیلندری ( α- Helical ) ساخته شده که در قسمت وسط به هم متصل شده و تشکیل تترامر   می دهند.این  پپتید به همان صورت تترامر در کیسه ی زهر ذخیره می شود که قدرت لیز کردن ندارد اما بر اثر رقیق شدن تترامرها از هم جدا و منومرهای بسیار فعال تولید می کنند که فسفولیپیدها توسط آنها شکسته شده و سرانجام سلول لیز می گردد. این پپتید همچنین باعث همولیز هم   می گردد. لیز شدن بعضی سلولها باعث شکسته شدن لکوسیتها و لیزوزیم های آنها شده و در نتیجه آنزیمهای موجود در لیزوزیم خارج شده که موجب لیز شدن Trombocyte ها شده که از آنها Serotonin واز Masticell ها هیستامین ترشح می شود و در نتیجه در محل گزش درد ایجاد می گردد. ملتین قادر به لیز کردن سلولهای حشرات و بندپایان و همچنین موم روی کوتیکول حشرات می باشد. این پپتید به همراه Phospholipase A2 دارای اثر شدیدتری     می باشد . 

1 – درد شدید .

2 – تحرک و خارش پوست .

3 – تحرک گلبولهای قرمز

4 – کاهش فشار خون .

5 – تشدید حرکات دودی روده ها .

6 – تحرک اعصاب و مراکز عصبی .

خواص درمانی زهر زنبور عسل

زهر زنبورعسل ضدالتهاب ،ضد باکتری و ضد قارچ است و به علاوه پس ازمصرف در بدن موجب آزادسازی ترکیبات طبیعی ضدالتهابی به ویژه کوریتزل وآزادسازی هورمون پیش ساز کورتیزول می شودآسیب های لیگامان،تاندونیت ،فیبروزیت و دیگر تروماهان بافت نرم ازج مله      بیماریهایی است که با نیش زنبور عسل به خوبی درمان   می شوند .استفاده از زهر زنبورعسل موجب تأخیر در انعقاد خون به ویژه در رگهای کوچک می شود ودر کاهش کلسترول و تحریک دستگاه ایمنی بدن مؤثر است .محققان توصیه می کنند که بهتر است همزمان با استفاده از زهر زنبورعسل از دیگر محصولات زنبور عسل نیز استفاده شود تا دستگاه ایمنی بدن پاسخ بهتری به درمان نشان دهد .

زهر، مانع انعقاد خون مي‌شود. همچنين باعث گشاد شدن رگها مي‌شود كه در نتيجه فشار خون پائين مي‌آيد.

خواص درمانی زهر زنبور عسل بدون بررسی علمی

زهر زنبور از قدیم الایام در طب سنتی برای مداوای انواع مختلف رماتیسم مورد استفاده قرار گرفته است. هرچند زهر انواع مختلف زنبور عسل اندکی فرق می کند، گزارشاتی از مداوای موفقیت آمیز رماتیسم با زهر وجود دارند.فواید مورد استفاده آن برای انسان و حیوانات به      زمان های خیلی قدیم مربوط است. معالجات زهر زنبور اغلب همراه با تغییراتی در روش زندگی، تغذیه یا تغییرات دیگری هستند که ممکن است برای بعضی مفید باشد. 

 آزمایشات درمانی اغلب در کشورهایی که دارای روشهای کم تجربه هستند انجام می شود تا آزمایشات اصولی دشوار، ولی استاندارد معالجه در کشورهای غربی کمتر تجربه شده است. بسیاری از معالجات موفقیت آمیز بعد از آنکه روشهای درمانی یا جراحی متداول به ثمر نرسیده بودند، صورت گرفتند.

امراض و مسائلی که بوسیله بیماران یا پزشکان گزارش گردیده اند و با درمان زهر زنبور بهبود یا شفا یافته اند در جدول زیر ذکر می گردند. این جدول تأیید یا پیشنهادی برای معالجات         نمی باشد. گزیدگی هرگز نباید آزمایش گردد، مگر اینکه حساسیت نیش وجود داشته باشد.

لیست بیماری ها و شفا یافته ها براساس گزارشات غیر مستند

خواص درمانی زهر زنبور عسل مبتنی بر مدارک علمی

طی 70 سال گذشته، متجاوز از 1700 نشریه علمی درمورد ترکیب و اثرات مختلف زهر زنبور در حیوانات و انسان منتشر گردیده اند. قسمت عمده آنها از اروپای شرقی و آسیا می باشند. اکثر آنها روی نمایش مستقیم محل، اثرات فیزیولوژیکی ترکیبات خاص مانند تخریب غشاء، سمیت یا تحریک و جلوگیری از عکس العمل های آنزیمی تمرکز دارند. این موضوع به میزان زیادی درک ما را از فرآیندهای پس از نیش زدن و ترکیبات زهر و واکنش های مربوط به آلرژی را افزایش داده است. یک بررسی با زهر زنبور روی سگ ها نشان داد که میلیتین و آپامین، کورتیزول پلاسما را افزایش می دهد. این موضوع پیشنهاد می کند که بسیاری از اثرات درمانی زهر زنبور ممکنست به علت تحریک آنزیم و دستگاه ایمنی بدن بطریقی شبیه به کورتیزون مؤثر واقع شود. کورتیزون در مداوای بسیاری از درد ها بکار رفته است، اما به دلیل داشتن اثرات جانبی قوی و نامطلوب شناخته شده است.

اثرات ضد تورمی زهر زنبور عسل بیشتر از همه مورد مطالعه قرار گردیده و مکانیسم های مختلف به طور مکرر در بروشورهای علمی شرح داده شده است. ترکیبات زهر برای بیماران صرعی مفید نشان داده شده است. ارزش حفاظتی زهر زنبور و ملیتین در برابر اثرات کشنده یا مضراشعه ایکس بررسی گردیده است. هرچند بسیاری از نتایج امیدوار کننده هستند، هیچگونه بررسی بالینی جهت تأیید آزمایشات استفاده از کارائی آن مورد قبول موسسات پزشکی غرب انجام نگرفته است. معهذا بیشتر پزشکان عکس العمل های بیماران دارای حساسیت نسبت به زهر زنبور را آزمایش می کنند. اخیراً بعد از کوشش های طولانی به وسیله انجمن زنبور درمانی آمریکا و اعضای آن، علاقه مندیهایی به وسیله موسسات ملی در چند کشور اروپای غربی و آمریکا نسبت به آزمایشات بالینی در مورد درمان توسط زهر زنبور نشان داده شده است.