کرم ابریشم

کرم ابریشم  (Bombyx  mori  (Silkworm

از راسته بالپولکداران Lepidoptera و خانواده Bombycidae

منشاء اولیه پرورش کرم ابریشم کشور چین بوده و بیش از 5000 سال قدمت دارد. کشورهای اصلی تولیدکننده ابریشم شامل چین(5/57% از تولید جهانی)، ژاپن(2/13%)، هند(3/10)، کره جنوبی(4/5%) و تایلند(1/2%) می‎باشد.

معمول‎ترین گونه برای تولید تجاری ابریشم، کرم ابریشم درخت توت یا Bmbyx mori از زیر شاخه جانوران بند پا یا Tracheata است. کرم پروانه ابریشم عمدتاً از برگ‎های درخت توت تغذیه می‎کند. توت سفید یا Morus alba از خانواده Moraceae متداول‎ترین نوع درخت توت در کشور ژاپن است. این خانواده شامل بیش از هزار گونه می‎باشد.

کرم ابریشم (Silkworm) در واقع لارو نوعی پروانه (Bombyx mori) بومی آسیاست که پیله ای از فیبر بسیار قوی و لطیف می تند که منبع ابریشم تجاری است. گونه های مختلفی از  کرم های ابریشم امروزه تکثیر و پرورش داده می شوند که از روی کیفیت ابریشم تولیدی به وسیله آنها شناسایی می شوند. این کرم ها از برگ درخت توت سفید (mulberries) و گاهی نیز Maclura pomifera  تغذیه می کنند.

این کرم ها هرگز گاز نمی گیرند و گزینه های مناسبی به عنوان غذا برای خزندگان، دوزیستان و سایر حیوانات هستند و ارزش غذایی بالایی دارند. کرم هایی که تازه از تخم خارج شده اند با توجه به اندازه کوچک، می توانند غذای مناسبی برای بچه های خزندگان باشند. کرم های ابریشم بدن نرم و سرعت حرکت پایینی دارند و می توانند تا 5/7 سانتی متر رشد کنند. سرعت رشد آنها تقریبا بالاست و می توانند در ۲۵ الی ۲۸ روز به اندازه ای معادل ۷ سانتی متر برسند.

پراکندگی :

اینگونه تنهاعضوی از خانواده بومبی سیده می باشد این حشره به عنوان تولید کننده ابریشم در تمامی کشورها می باشد که یکی از این کشورها ایالات متحده آمریکا می باشد .

اهمیت:

فرایند تولید ابریشم توسط کرم ابریشم را سری کالچر می گویند که بیش از ۳۰ قرن      می باشد که روی آن کار می شود. اولین بار چینی ها دانستند که چگونه ابریشم را تولید کنند. ابریشم زمانی فرم می گیرد که لاروکامل، به دور خود پیله ای برای تبدیل به شفیرگی می تنند در این فرایند حداکثر ۹۱۴ متراز ابریشم توسط یک لارو تولید می شود.

برای فرایند های تجاری شفیرها از بین می روند چون اگر شفیرگی کامل شود باعث شکستن ارزش فیبری ابریشم می گردد . حداکثر سه هزار پیله برای تولید یک پوند ابریشم تجاری مورد نیاز است.

ظاهر حشره :

شب پره سفید مایل به کرم دارای خطهای قهوهای کم رنگ در طول بال جلو  می باشد. در بال آنها یک قوس حدود mm50  می باشد. بدن پرمویی دارد.  لارو لخت است، دارای یک شاخک مقعدی است. شفیره  بزرگ، تخمها سفید مایل به زرد و نیمه کروی.

چرخه زندگی:

شفیره ها اگراجازه داده شوند که به شب پره تبدیل شوند تغذیه نمی کنند، در طی   ۲ -  ۳  روز تبدیل به حشره کامل می شوند. در طی این دوره شب پره  ۳۰۰-  ۵۰۰  تخم  می گذارد. کلونی ها در دمای ۲۵ درجه باشند، لاروها در سن ۶ ، ۱۲ ، ۱۸  روزگی جلداندازی کرده در طول دوره لاروی برگ های درخت توت به عنوان تغذیه برای آنها در نظر گرفته  می شود، که هر لارو حدود gr 90 از برگ مصرف می کنند.

کرم ابریشم

كرم ابريشم بيش ازچهار هزارسال توسط مردم پرورش داده مي شد اين کارنخستين بار در چين در حدود 2600 سال قبل از ميلاد مسيح آغازشد چيني ها رازتهيه ابريشم را سالها مخفي نگه داشتند ودر اروپا و خاورميانه تجارت مي کردند.

اماسرانجام به دست آوردن ابريشم از طريق کرم ابريشم توسط مردم ديگرکشورها ياد گرفته شداخيرا ياد گرفته ايم ازمواد مصنوعي موادي شبيه به ابريشم بسازيم اما تقاضا براي ابريشم طبيعي هنوزبالاست وکرم هاي ابريشم به خاطر توليد نخهاي ابريشمي به کاربرده مي شوند.عمل پروراندن کرم ابريشم نوغانداري ناميده مي شود يک کرم بالغ طول قدش به پنج تا هفت سانتي مترمي رسد او يک کارگرشگفت انگيز است فقط در طي چند روز يک کرم ابريشم تنها پيله اي مي تند که   مي تواند ششصد متر نخ ابريشم ازآن برداشت کرد اما بازبه بيست و پنج هزارپيله نياز است تا نيم کيلونخ ابريشم خام توليد شود .امروزه بيشترنخ ابريشم به وسيله چين وهندوستان توليد مي شود هرسال60000 تن ابريشم خام توليد مي شود و تبديل به پيراهن – لباس – روتختي – پرده و ديگر فراورده ها مي شود .اين يک صنعت بزرگ است مخصوصا در چين ده ميليون کشاورز چيني کرم ابريشم پرورش مي دهند .

دردنياانواع مختلفي ازکرم ابريشم براي توليد ابريشم مورداستفاده قرارمي گيردحتي نوعي از کرم ابريشم پيله را با همکاري کرم ديگري مي تند و نخ دولايه توليد مي کنند.اگر چه نخهاي مصنوعي مانند نايلون و پلي استر وجود دارند که محکمتر وارزان تر از ابريشم هستند و قيمت آنها پايين تر است اماابريشم به يک کالاي تجملي تبد يل شده است و هنوز مورد تقاضا است زيرا در نگاه و احساس عالي است.

کرم های ابریشم در طول زندگی خود، ۴ مرحله از تکامل را طی می کنند که در بیشتر حشرات قابل مشاهده است :

 تخم، لارو، شفیره، حشره بالغ

چرخه زندگی کرم ابریشم

حالت بالغ این حشره، پروانه است. در حالی که لارو آن، کرم ابریشم بوده و شفیره آن، در داخل پیله ای که می تند قرار می گیرد تا در نهایت به صورت پروانه از پیله خارج شود. به تدریج با رشد کرم، ۴ بار پوست اندازی توسط این حیوان انجام می شود.

 امروزه کرم های ابریشم فقط در محیط اسارت زندگی می کنند. آنها قرن ها پیش، به خانه های انسان ها منتقل شدند و پس از مدتی، دیگر توان زندگی در طبیعت را از دست دادند. این مورد بخصوص از زمانی که آنها توانایی پرواز را از دست دادند شدت بیشتری یافت. تمامی کرم های ابریشم در طبیعت منقرض شده اند. یکی دیگر از دلایل اصلی منقرض شدن این حیوانات در طبیعت این است که آنها فقط توانایی خوردن برگ درخت توت سفید را دارند.

                                             کرم ابریشم

این کرم ها توسط دانشمندان برای بررسی فرومون ها مورد استفاده قرار گرفته اند. حشرات ماده از خود فرومون ترشح کرده و حشرات نر، به وسیله آنتن های روی سر خود، این فرومون ها را دریافت می کنند. این پروسه به پروانه نر اجازه می دهد که بتواند حشره ماده ای را برای جفتگیری پیدا کند. آنتن روی سر پروانه (بید) ماده از تعداد بسیار زیادی از موهای ریز تشکیل شده که احتمال دریافت فرومون های بسیار ناچیز را نیز برای این حیوان حتی در فواصل زیاد، افزایش   می دهد.

مراحل پرورش کرم ابريشم

تفريخ :

خروج کرم ازتخم را تفريخ گويند که در شرايط مساعد سيزده روز طول مي کشد پس ازاينکه اولين آثار تفريخ مشاهده شد لازم است جهت تفريخ يکنواخت به مدت چهل وهشت ساعت دراتاقي کاملا تاريک که داراي دماي 25 درجه سانتيگراد و هشتاد درصد رطوبت داشته باشد قرار گيرد.

رنگ تخم ها در ابتدا آبي روشن است که درست قبل از خارج شدن کرم ها ازتخم تيره رنگ   مي شوند.

کرم جوان

کرم ابريشم معمولا داراي پنج مرحله تغذيه و چهارمرحله پوست اندازي است که به هر مرحله از تغذيه (سن) و به هر مرحله از پوست اندازي (خواب ) گفته مي شود . مي توان گفت که کرم ابريشم داراي 5 سن و 4 خواب است سنين 1و2و3 را( کرم جوان) گويند.سنين کرم جوان حدود يازده روزطول می کشد.

کرم بالغ

سنين 4و5 به نام کرم ابريشم بالغ ناميده مي شود که 15-16 روز به طول مي انجامد در پايان سن پنجم کرمها از اشتها افتاده واز تغذيه باز مي مانند جثه آنها کوچک شده و به رنگ زرد و شفاف درمي آيند که دراين زمان با گذاشتن وسايل پيله تني بر روي کرمها موجبات تنيدن پيله فراهم   مي آيد.

عادت غذايي کرم ابريشم

کرم ابريشم از برگ درخت توت براي تغذيه استفاده مي کند و هيچ غذاي ديگري را نخواهد خورد برگ هاي توت بايد بلا فاصله بعد از بيرون آمدن کرم از تخم دراختيارش قرار گيرد برگهاي تازه و لطيفي که مورد نياز کرم جوان است دراوايل بهار در دسترس است .برگهاي کهنه در سه مرحله اول زندگي کرم ابريشم (کرمهاي جوان) بسيارخشن است در دوره چهارم و پنجم زندگي (کرم هاي بالغ) مي توانداز برگهاي سخت و خشن استفاده کنند.برگها بايد عاري از مواد آفت کش باشند.

يعد از جمع آوري مقدار زيادي از شاخه هاي درخت توت با برگ هاي تازه به عنوان ذخيره غذايي بايد آنها را به مدت سه دقيقه در محلول گند زدا قرار داد.

سپس برگها بايد در زير شير آب خوب شسته شود تا تمام برگها خوب پاک و شسته شود زيرا  مي تواند باعث کشته شدن کرم هاي ابريشم شودبعد با تکان دادن آب اضافي برگها گرفته شده و در کيسه هاي پلاستيکي و جاي خنک نگه داري شود.

تشکيل پيله

ابتداي هرتابستان پروانه کرم ابريشم ازپيله خارج مي شود پروانه ماده پس ازجفت گيري 400 تخم کوچک مي گذارد که طي تقريبا دوهفته يک کرم ابريشم 3ميلي متري ازتخم خارج مي شود به آنها برگ درخت توت سفيد داده مي شودکه حريصانه آنها را مي بلعند سپس طي چهار مرحله پوست اندازي مي کنندتا کاملا بالغ شوند .بعد ازحدود يک ماه هرکرم ابريشم شروع به ريسيدن پيله اطراف خودش مي کند اين کار به وسيله غده ترشح کننده کرم ابريشم انجام مي شود.

کرم ابريشم يک تارابريشمي نازک ترشح مي کند و بعد با چسبي که تهيه مي کندپيله را به صورت سطح صافي به هم مي چسباند اين كار سه روز و سه شب طول مي كشد که بسته به خصوصيات نوع وروش پرورش کرم ابريشم ،يك پيله مي تواند وزني در حدود 5/1 تا 5/2 گرم داشته باشد.

اگر چه پيله به عنوان محصول اصلي استفاده نمي شود در عوض براي تهيه ابريشم خام به كار   مي رود .

دو تا سه روز بعد از تشکيل پيله کرم درون آن به شفيره تبديل مي شودو تقريبا بعد از دو هفته به صورت پروانه از پيله خارج مي شود .

شفیره (پوپ)در حشرات با استحاله (دگردیسی)کامل لارو پس از طی آخرین سن(Instar)لاروی وارد مرحله شفیرگی می‌شود. در این مرحله حشره فاقد حرکت و تغذیه و هرنوع فعالیت دیگری است. شفیره گاهی بدون پوشش ولی معمولاً در داخل پیله یا کپسول یا محفظه‌های دیگراین مرحله را طی می‌کند.

ازشفيره کرم ابريشم براي تهيه غذاي ماهي – لوازم دارويي و آرايشي مي شود.

بايد توجه کنيد که طول رشته نخ ابريشمي يک پيله ممکن است 300تا 900 متر باشد خروج پروانه از پيله مي تواند اين رشته نخ را تکه تکه کند در حالي که ابريشم از پيله کامل که شفيره داخل آن است به دست مي آيد.

(پیله از ۳۰۰ تا ۹۰۰ متر ابریشم اولیه تشکیل شده‌است. این الیاف بسیار نازک هستند. برای تهیه ی حدود ۵۰۰ گرم ابریشم ۲۰۰۰ تا ۳۰۰۰ پیله مورد نیاز است.)

اگر به پیله اجازه رشد بیشتر داده شود این حشره با ایجاد سوراخی خود را از آن خارج خواهد کرد و با این سوراخ پیله دیگر قابل استفاده نخواهدشد برای جلوگیری از این موضوع آن را در آب گرم می‌جوشانند. این عمل باعث مرگ نوزاد می‌شود.

در يک مزرعه پرورش کرم ابريشم پروانه هاي بالغ فقط به اندازه مورد نيازاجازه دارند از پيله خارج شوند باقيمانده به وسيله گرما در درون پيله کشته  مي شوند براي اينکه ابريشم بتواند ريسيده و به پارچه تبديل شود.

پس از جدا شدن نخ ابریشم، شفیره باقیمانده خشک و سپس آسیا می‎شود. می‎توان با استفاده از یک مایع حلال چربی آنرا استخراج نمود. پیله‎های کرم ابریشم هیچ ارزش غذایی ندارند.

پروانه کرم ابريشم رنگ متمايل به زرد با بدني کلفت و پرموى دارد.

عمر پروانه بالغ مدت بسيارکوتاهي است به اندازه کافي طولاني برای این که پروانه بتواند تخمگذاری کند.

پودر شفیره کرم ابریشم یک خوراک پروتئینی غیرمتداول برای حیوانات بوده که به‎عنوان یک محصول فرعی پس از جدا کردن رشته‎های ابریشم از پیله بدست می‎آید.

در پودر‎هایی که روغن آنها گرفته شده، نسبت به پودر‎های فرآوری نشده میزان پروتئین خام بیشتر بوده(به‎ترتیب 8/72% و 1/55%) و قابل مقایسه با پودر ماهی با کیفیت خوب است. به‎دلیل وجود اسیدهای آمینه لیزین، متیونین، آرژنین، هیستیدین و ترئونین که اسیدهای آمینه محدود کننده‎ای هستند، پروتئین پودر کرم ابریشم ارزش بالایی ندارد. ضریب اسیدهای آمینه ضروری و ارزش بیولوژیکی آن به ترتیب 3/61% و 6/51% است.

چربی پودر شفیره کرم ابریشم شامل 12/2% لسیتین7 ، 7/20% اسید چرب اشباع و 1/70% اسیدهای چرب غیر اشباع(شامل 14% اسید پالمیتیک8، 1/9% اسید اُلئیک9، 6/24% اسید لینولئیک10، 14% اسید لینولنیک11 و 4/8% دیگر اسیدهای چرب) می‎باشد. فیبر خام پودر شفیره کرم ابریشم عمدتاً کیتین12 بوده که استفاده از آن برای اغلب حیوانات (به‎استثناء سخت‎پوستان که برای تشکیل اسکلت خارجی خود به کیتین نیاز دارند) مشکل است.

جوجه‎ها و خوک‎ها بهتر از ماهی و میگو پروتئین خام پودر شفیره کرم ابریشم را هضم می‎کنند. در بین ماهی‎ها، ماهی قزل‎آلا بهتر از کپور معمولی پروتئین را مصرف می‎کند(به‎ترتیب 4/84% و 9/63%). ممکن است محتوای بالای چربی پودر شفیره کرم ابریشم باعث کاهش قابلیت هضم پروتئین شود.

همچنین پودر شفیره کرم ابریشم حاوی مواد جاذب شیمیایی و تحریک کننده اشتهای ماهی‎هاست. از آنجایی که مشخصه تحریک برای غذا خوردن به بخش روغنی شفیره کرم ابریشم مربوط می‎شود، ظرفیت جذب‎کنندگی در پودر بدون روغن ناچیز است. ارزش فیزیولوژیکی روغن شفیره کرم ابریشم مطلوب است، ‌اما سطح بالای اسیدهای چرب باعث اکسیداسیون سریع آن می‎شود.

دلایل فعلی پرورش کرم ابریشم وتولید ابریشم در ایران

1- قدرت وتاریخ این صنعت خصوصا درجاده ابریشم

2- عجین بودن این صنعت بافرهنگ،آداب ورسوم وسنن برخی مناطق

3- پشتیبانی از صنایع دستی ملی کشور(فرش) که جزء لاینفک فرهنگ این سرزمین می باشد.

4- سهم این صنعت در اشتغال زایی ونیز اشتغال زنان وتبعات آن ازجمله کاهش بیکاری

5- ایجاد درآمد برای کشاورزان خصوصا درمناطقی که تنوع محصولات کم است

6- ارز آوری که با توجه به پایین بودن صادرات غیرنفتی ایران قابل چشم پوشی نیست

7- لزوم تامین وفراهم کردن ماده اولیه فرش(تمام ابریشم یا نیمه ابریشم)