گلابي

گلابي        Pear

نام علمی    Pirus communis

گُلابی ،(فارسی شرقی:امروت و ناک ) درختی است گلدار  از رده دولپه‌ای‌ها (Magnoliopsida)، از خانواده گلسرخیان (Rosacesae) و از زیر خانواده مالیده(Maloideae) می‌باشد . در این جنس حدود ۳۰ گونه وجود دارد که بعضی از گونه‌های معروف شامل communis، persica, pyrifolia, syriaca و ussuriensis وجود دارد. گلابی معمولی یا گلابی اروپایی از گونه communis می‌باشد که میوه‌های آبدار با دانه‌های سنگی دارد و اغلب شکل کشیده دارد. اما انواع دیگری از گلابی وجود دارند که به گلابی آسیایی معروف است که شکل آن‌ها شبیه سیب است.

در منابع آلمانی منشا گلابی را درکوههای البرز ذکر کرده اند.انواع مختلف گونه وحشی آن در جنگلهای گیلان وجود دارد که به لهجه گیلانی اربه خوج و سنگ خوج معروف اند.

 گلابی میوه ای است خوشمزه هم خانواده سیب و به. هزاران نوع گلابی در سایز، شكل ، رنگ ، مزه و كیفیتهای گوناگون وجود دارد. bosc,Bartlet,Anjou و Comice گلابی های مرسوم در آمریكاست و Conference,Passe Crassane و Packham گلابی های رایج در دیگر كشورها هستند. گوشت كرم رنگ گلابی آبدار و شیرین است و مزه آن ملایم و روغنی و كمی ‌دانه دار است. گلابی مثل سیب چند دانه تخم در قسمت مركزی خود دارد.

ريشه گلابي عميق است برگهاي آن صاف و دندانه دارمي باشدگلهاي گلابي سفيد رنگ مايل به صورتي و بصورت خوشه اي است . ميوه درخت گلابي مخروطي شكل ، گوشتدار ، شيرين و يا ترش و شيرين است از تمام قسمتهاي گلابي مانند برگهاي جوان ،‌پوست وساقه ميوه آن استفاده طبي بعمل مي آيد .

گلابی میوه ای است سبز یا زرد رنگ ، آبدار و مخروطی شکل که دارای طعمی خوش و معطر است. گلابی را شاه میوه یا آمرود هم می نامند و به میوه پیوندی و شاداب آن شاه آمرود گویند. گیاه گلابی بومی آسیای غربی و اروپای شرقی مخصوصاً نواحی شمال غربی ایران و کوههای قفقاز می باشد. گلابی بعد از سیب مهم ترین میوه دانه دار دنیا و ایران به شمار می آید. گلابی را در زبان عربی سَفرجَل یا عَرمُوط و در زبان انگلیسی PEAR می گویند.

گونه های مختلف گلابی طعم های گوناگون از ترش تا شیرین دارند .این میوه حاوی ویتامین های E و C ، کلسیم ، آهن، منیزیم و روی است. چون گلابی میوه ای آبدار و حاوی ویتامین C     می باشد ، در زیبایی پوست بسیار مؤثر است. یکی از خواص گلابی ملین بودن آن است . همچنین دانه های ریزی که در موقع خوردن گلابی زیر دندان احساس می کنید، برای دفع مواد زائد بدن بسیار مؤثر است.

گلابی جنگلی و وحشی را در شمال ایران (گیلان)، خوج می نامند که میوه‌ای است سخت با طعم متمایل به ترشی و شیرینی.

آب گلابی های تبخیر شده را perry می نامند. از چوب درخت گلابی در ساخت وسایل خانه و نیز سازهای بادی با کیفیت بسیار بالا استفاده می شوند.

تاریخچه

گر چه كشت گلابی به 3000 سال پیش در آسیای شرقی می‌رسد ولی تصور می‌رود كه تاریخچه آن به خیلی قبل از آن می‌رسد و این میوه شگفت انگیز را مردم عصر حجر كشف كرده‌اند. هومر در كتاب اودیسه خود از گلابی به عنوان (هدیه خدایان) نام برده است. لویس XIV كاخ سلطنتی خود را با گلابی تزئین می‌كرد.  مهاجران پیشین این میوه را به آمریكا بردند و در سال 1620 اولین درخت گلابی كاشته شد ولی باز گلابی از كشور فرانسه وارد می‌شد. مانند دیگر درختان میوه، گلابی نیز به كالیفرنیا و مكزیكو برده شد. امروزه گلابی بیشتر در چین، ایتالیا و آمریكا كشت می‌شود.

گیاه شناسی

گلابی از گیاهان خـزان دار، برگها كناره صاف و به ندرت كنگره ای است. درختان گلابی بسیار پر رشد كـه گـاهی ارتفاع آنها به 20 متر می رسد. جوانه های بارده روی شاخه های كوتاه (اسپور) دو ساله بوجود می آید هر جوانه دارای 7-5 گل می باشد. گلها همزمان با برگ و یا قبل از برگ ظاهر می شوند. گلهای گلابی خود ناسازگارند و برای گرده افشانی و تولید میوه نیاز به درخت گرده زای مناسب دارند.

از مشخصات گلابی این است که ریشه‌ای عمیق و برگ‌هایی ساده، صاف و دندانه‌دار دارد و میوه آن مخروطی شکل، گوشت دار و خوراکی است. قسمت مورد استفاده درخت گلابی، برگ‌های جوان، پوست ساقه و میوه آبدار، معطر و خوش طعم آن است.

نیاز آب و هوایی

گلابی در آب و هوایی خشك و خنك بخوبی رشد می كند. سرمای مورد نیاز گلابی برای اغلب ارقام بین 600 الی 1500 ساعت حرارت زیر 7  درجه سانتیگراد می باشد. گلهای گلابی بعد از میوه های هسته دار باز می شود و بهمین دلیل خطر سرمازدگی گلها در این درخت بسیار كمتر است. گلابی در زمستان تا دمای 25-  درجة سانتیگراد را تحـمل می كند ولی شكوفه ها در 1-  درجة سانتیگراد آسیب می بینند.

نیاز آبی گلابی در حد متوسط است و شرایط نامناسب رطوبت را تحمل می كند. خاكهای شنی رسی و عمیق با تحت الارض نفوذ پذیر برای كشت گلابی مناسب اند. خاكهای سنگین و خاكهایی با PH بالای 5/7 و آهكی برای این گیاه مناسب نیستند.

خاک

مقاومت این درخت به سرما زیاد است ولی گل این درخت به سرما حساس می باشند در ارضی شنی رسی بهتر رشد می نمایند اراضی شنی خشک یا رسی مرطوب برای این نبات مطلوب نیست این نبات طالب کود و مواد غذایی فراوان است و عمر آن بین3٠ تا 45 سال می باشد .

ازدیاد

گلابی به روشهای كاشت بذر، قلمه و پیوند قابل ازدیاد است متداول ترین روش ازدیاد، كاشت بـذر گلابی های وحشی و پیوند ارقام تجاری روی این پایه هاست. پایه های گلابی عبارتند از گلابی وحشی، بِه، گلابی ویلیام است. پیوند مرسوم گلابی از نوع شكمی است كه در بهار و یا اواخر تابستان انجام می شود.

هرس

در هرس زمستان یا هرس خشک شکل درخت و تعادل بین قسمت های آن را تعیین و در تابستان با انجام هرس سبز نواقص هرس خشک را برطرف می نمایند.

كاشت

فاصله مناسب كاشت برای پایه های بذری 6*5 می باشد ولی برای درختان پایه كوتاه 5*3 و در سیستم كور دون 4*2 هم كاشته می شوند.

مهمترین انواع گلابی در ایران

۹۰ نوع گلابی بومی در ایران وجود دارد .۲۱ نوع زود رس و ۵۰ نوع میان رس و ۱۹ نوع دیر رس .

شاه میوه کرج ، شاه میوه خراسان ، شاه میوه اصفهان ، گلابی نطنز کاشان ، محمدعلی مشهد ، سه فصله کرج ، سیبری ، گلابی پیغمبری .

▪ شاه میوه کرج : زرد رنگ و مخروطی, شیرین, آبدار و دارای عطر مخصوص است .

▪ شاه میوه اصفهان : یکی از معروفترین گلابیهاست. زرد رنگ و مخروطی, شیرین با اندازه ای بزرگ می باشد.

▪ گلابی پاییزه مشهد : زرد رنگ و مخروطی منظم و خیلی درشت است و در شهریور قابل برداشت است .

گلابی سه فصل کرج: سرخ رنگ و مخروطی بزرگ و شیرین مزه و آبدار و فاقد عطر است و در شهریور قابل برداشت است .  

از گلابی های خارجی نیز که کم و بیش در ایران کشت می شوند می توان : آنژو، وینترنلیس، بارتلت، دوشس، ژاندارک، باسه، کولمار، بوره ژیفار و دوینه دوکومیس را نام برد. بارتلت که در اروپا بنام ویلیامز مشهور است، مهم ترین و پر کشت ترین گلابی در دنیا به شمار می رود.

یک نوع گلابی جنگلی که در کهکیلویه می روید و تخم آن زیاد است را انجوجک می نامند.

میوه ی آن قابل استفاده نیست، ولی زمانی که میوه روی خاک می افتد و می پوسد، تخم آن را جمع آوری می کنند که استفاده درمانی زیادی دارد.

ارزش غذایی گلابی

در هر گلابي متوسط حدود3/0 ميلي‌گرم عنصر بور وجود دارد و اگر پنج وعده در روز از ميوه‌ها و سبزي‌هايي مانند گلابي خورده شود به طور تقريبي مقدار بور مورد نياز بدن انسان تامين مي‌شود.

هر صد گرم گلابی از لحاظ تغذیه ای دارای ۶۰ كیلوكالری، نیم گرم پروتئین، نیم گرم چربی، ۱۴ گرم گلوسید، یك و نیم گرم فیبر و ۱۳۰ میلی گرم پتاسیم است.

گلابی دارای ۷۶ تا ۸۳ درصد آب، ۶ تا ۱۲ درصد مواد قندی مانند دکستروز ولوز(غالبا عاری از ساکارز)، یک تا دو درصد اسیدهای آلی آزاد مانند اسید مالیک و سیتریک، تانن، پکتین، انورتین آسپاراژین (خصوصا در میوه‌های جوان) است.

یكی از خواص گلابی خاصیت ملین بودن آن است و دانه های ریزی كه در موقع خوردن گلابی احساس می كنید، برای دفع مواد زائد مفید می باشند.البته افرادی كه یبوست دارند سعی كنند بلافاصله پس از خوردن ۱ تا ۲ عدد گلابی آن را با یك لیوان آب ولرم همراه كنند كه خاصیت ملین بودن آن قوی تر شود. گلابی میوه ای است برای تقویت افراد ضعیف و همچنین بسیار مفید برای آنهایی كه در دوران نقاهت هستند. آب گلابی و آب به را اگر با هم مخلوط كنید و بنوشید تقویت كننده بسیار خوبی خواهد شد. مصرف گلابی ترشح بزاق دهان را زیاد می كند، در نتیجه باعث تسهیل عمل در دستگاه هاضمه می شود.

تانن و املاح پتاسیم كه در گلابی وجود دارد اسیداوریك را به هر اندازه و مقداری كه باشد حل می كند، به همین جهت افراد مبتلا به رماتیسم، نقرس(لینك) و آرتروز می توانند از گلابی بهره زیاد ببرند.

فشار خون(لینك) یكی دیگر از ناراحتی هایی است كه خوردن گلابی به آن كمك بسیار می كند و تصفیه كننده خون نیز است.

فیبر موجود در گلابی لاینین (Linin) نام دارد كه غیر قابل حل بوده و برای كاهش كلسترول(لینك) موثر است.

در یك عدد گلابی متوسط حدود ۴ گرم فیبر وجود دارد. بنابراین اگر دو عدد گلابی در روز خورده شود در حدود ۳۲ درصد فیبر مورد نیاز روزانه بدن انسان تامین می شود. توجه شود كه قسمت عمده فیبر گلابی در پوست و بلافاصله زیر پوست آن قرار دارد و اگر با پوست خورده شود از تمام فیبر آن استفاده می شود. ماده مهم دیگری كه در گلابی موجود است عنصر بور (بوران Boron) است كه به بالا بردن جذب كلسیم و در نتیجه جلوگیری از پوكی استخوان(لینك) بخصوص برای زنان در دوران یائسگی بسیار كمك می كند. همچنین از آنجا كه طبق معمول موادی كه برای استخوان ها مفیدند، برای مغز نیز نافع اند، گلابی هم از این امر مستثنی نیست و از میوه هایی است كه برای حافظه و تمركز نیز مفید است.

تركيبات شيميايي

برگهاي جوان درخت گلابي داراي موادي مانند تانن ، گلوكزيد و هيداروكسنون مي باشد . برگهاي خشك درخت گلابي داراي اسيد اورسوليك است دانه گلابي داراي ماده اي بنام آميگدالين و مقدري روغن مي باشد .

در يك صد گرم گلابي مواد زير موجود است :

انرژي                          55 كالري

آب                             83 گرم

مواد نشاسته اي              12 گرم

پروتئين                       6/0گرم

كلسيم                       10 ميلي گرم

فسفر                         12 ميلي گرم

آهن                          3/0 ميلي گرم

ويتامين آ                   20 واحد

ويتامين ب 1               2/0 ميلي گرم

ويتامين ب 2                 4/0 ميلي گرم

ويتامين ب 3                 1/0 ميلي گرم

ويتامين ث                    3/0 ميلي گرم

چربی                          5/. گرم

گلوسید                        14گرم

پتاسیم                          130 میلی گرم

اسید پانتوتنیک (ویتامین ب5 )      048/0 میلی‌گرم

خواص درمانی گلابی

 قسمت هایی از درخت گلابی که مورد استفاده غذایی و درمانی قرار می گیرد: 1- میوه 2- برگ 3- پوست درخت آن است. گلابی را می توان بصورت خام یا پخته ( مربا و کمپوت) مصرف کرد.

بيش از 83 درصد گوشت گلابي را آب تشكيل مي دهد اين ميوه داراي املاح معدني و مخصوصاً منگنز است.

قند گلابي بهترين قندي است كه حتي اشخاص مبتلا به مرض قند مي توانند از آن استفاده كنند زيرا به آساني هضم و جذب بدن مي شود . پوست گلابي از نظر تانن غني است و همچنين موجب پاك كردن روده ها مي شود پوست گلابي به خاطر آنكه در معرض نور خورشيد قرار   مي گيرد از نظر ويتامين ها و دياستاز از گوشت آن غني تر است همه حتي بچه هاي كوچك مي توانند گلابي بخورند به شرط آنكه كاملاً رسيده باشد گلابي هايي كه كاملاً نرسيده باشند مواد تحريك كننده دارند و گلابي هايي هم كه زياد رسيده باشند قسمتي از خواص غذايي خود را از دست مي دهند . كساني كه نمي توانند ميوه هاي خام بخورند مي توانند كمپوت گلابي بخورند زيرا كمپوت گلابي نيز مثل ميوه ي گلابي تمام خواص غذايي اين ميوه را در خود دارد .

خواص ميوه گلابي

گلابي از نظر طب قديم ايران گرم و تر است

1)گلابي سنگ مجاري ادرار را دفع مي كند

2)آرام بخش و تب بر است

3)در رفع عفونت مجراي ادرار موثر است

4)مقوي بدن است

5)تشنگي را برطرف مي كند

6)سوزش مثانه و مجراي ادرار را رفع مي كند

7)چون قند گلابي (لوز ) است بنابراين آنهايي كه مبتلا به مرض قند هستند مي توانند از آن استفاده كنند و براي آنها مضر نيست

8)براي دفع سموم بدن بسيار موثر است

9)براي پائين آوردن فشار خون بايد مدت چند روز فقط گلابي مصرف كنيد و غذاي ديگر نخوريد . البته اين رژيم بايد تحت نظر دكتر انجام گيرد و با اجازه پزشك متخصص باشد

10) گلابی میوه ای عالی و گوارا و پرآب است که خاصیت لینت دهندگی دارد. افرادی که یبوست دارند سعی کنند 1 تا 2 عدد گلابی در روز بخورند و بلافاصله 1 لیوان آب ولرم بنوشند که خاصیت ملین آن قوی تر شود.

11) گلابی میوه ای است که به آسانی هضم و جذب بدن می شود.

12) گلابی دارای دانه های بسیار ریزی است که خصوصاً نزدیک هسته آن زیاد است. این دانه ها از جنس سلولزاست و در دستگاه گوارش هضم نمی شود. از این رو با عبور از دستگاه گوارش ، معده و روده را پاک می کند و کلیه مواد زائد باقیمانده در شکم را دفع می کند.

13) پوست گلابی که در معرض نور خورشید قرار دارد ، از نظر ویتامین ها غنی تر است. به علاوه قسمت عمده فیبر گلابی در پوست آن است ، لذا نباید هنگام خوردن ، پوست آن را جدا کنید.

14) کسانی که مبتلا به فشار خون هستند ، اگر به طور مرتب گلابی بخورند خون آنها تصفیه خواهد شد .

15) گلابی برای غدد داخلی بدن بسیار مفید است . تانن و پتاسیم آن، اسید اوریک را به هر اندازه که باشد حل می کند. به همین جهت افراد مبتلا به نقرس، آرتروز و رماتیسم می توانند از آن بهره زیادی ببرند.

16) گلابی برای معالجه امراض سینه یک میوه عالی است و این خاصیت مربوط به تانن آن است و اگر گلابی کمی گس باشد برای سینه بهتر است.

17) گلابی به علت دارابودن ارسنیک رعشه را درمان می کند.

18) ماده مهم دیگری که در گلابی موجود است عنصر بور( BORON ) است که با افزایش جذب کلسیم ، از بروز پوکی استخوان به خصوص در زنان یائسه جلوگیری می کند.

19) موادی که برای استخوان ها مفیدند، برای مغز نیز نافع اند. گلابی هم از این قاعده مستثنی نیست و از میوه هایی است که برای حافظه و تمرکز حواس مفید است.

20) مواد موجود در گلابی برای تقویت بدن پس از بیماری هایی که نیرو و توان انسان را تحلیل می برد، بسیار مفید است. شاید به همین دلیل است که برای بیماران کمپوت گلابی می بریم. در دوران نقاهت بیماری هایی چون سل، کم خونی و ضعف شدید خوردن مخلوط آب گلابی و به بسیار مفید است.

21) گلابی یکی از میوه های ضدعفونی کننده یا ضد مسمومیت است و این خاصیت به دلیل ادرارآور و ملین بودنش است.

22) گلابی موجب شادابی و طراوت بدن و پوست می شود.

23) گلابی برای بیماران دیابتی میوه بسیار مناسبی است ، چون قسمت اعظم قند آن سلولز، سوربیتول و لوولوز است . شاید به همین دلیل حکیم عالیقدر ایرانی ابوعلی سینا، گلابی یا کمپوت آن را برای اکثر بیماران مجاز دانسته و آن را( شاه میوه) خوانده است.

24) گلابی ترشح بزاق را افزایش می دهد ،در نتیجه هضم غذا را آسان می کند . پس پوره آن برای سالمندان بسیار مفید است.

25) فیبر موجود در گلابی لینین(LININ) است که غیرقابل حل بوده و برای کاهش کلسترول خون بسیار مؤثر است.

خواص ديگر قسمت هاي درخت گلابي

در مورد برگ آن؛

برگ وشكوفه درخت گلابي از نظر طب قديم ايران سرد و خشك است

1-شكوفه درخت گلابي مقوي معده است و خونريزي و اسهال را بند مي آورد

2-در مورد ورم چشم از ضماد شكوفه گلابي استفاده كنيد

3-تخم گلابي ضد كرم معده و روده است

4-دم كرده برگ گلابي براي رفع اسهال مفيد است

5-براي دفع سنگ كليه 50 گرم برگ گلابي را با 50 گرم پوست سيب در يك ليتر آب جوش ريخته و بمدت 20 دقيقه دم كنيد و آنرا بتدريج بنوشيد

6-براي شستشوي زخم ها 50 گرم پوست ساقه درخت گلابي را در يك ليتر آب ريخته و بگذاريد چند دقيقه بجوشد و سپس آنرا كم كم بنوشيد

7- جوشانده برگ گلابی برای کلیه بسیار مفید است ، چون ادرارآور ، ضدعفونی کننده و میکروب کش مثانه است. از این رو مبتلایان به عفونت ادراری حتماً باید آن را مصرف کنند. سنگ مجرای ادرار را دفع می کند ، برای این منظور100 گرم برگ جوان درخت گلابی را در یک لیتر آب به مدت 20 دقیقه دم کنید و آن را در سه وعده به میزان 1 تا 2 استکان تناول کنید.

8- دم کرده برگ گلابی دارویی شفابخش برای بی خوابی است، اعصاب را آرام می کند و سردردهای میگرنی را درمان می کند.

9- انجوجک که تخم گلابی جنگلی است ، دفع کننده کرم است و اعصاب متشنج را تسکین

می دهد و اگر آن را کوبیده و شیره آن را بگیرند ، برای بندآمدن خونریزی زیاد در قاعدگی مفید است.

خواص آب گلابی

شیره ی گلابی خاصیت مدر ، تصفیه کننده خون ، دفع کننده اسید اوریک و تامین کننده عناصر معدنی مورد نیاز بدن دارد. مصرف آن در بیماریهای مختلف مانند انواع کم خونی‌ها ، خستگی عمومی و بیماری سل اثرات مفیدی دارد. ضمنا به علت قابض بودن در رفع اسهال های ساده اثرات درمانی دارد.

تذکر :

* هضم پوست گلابی کمی مشکل است، از این رو کسانی که معده ضعیفی دارند آن را با پوست نخورند یا آن را بصورت کمپوت مصرف کنند.

* بهتر است گلابی کاملاً رسیده را مصرف کنید تا خواص آن بیشتر و هضم آن راحت تر باشد.

* بهتر است پس از خوردن گلابی آب سرد ننوشید ، زیرا در افراد حساس ایجاد نفخ می کند.

مضرات

اسراف در خوردن گلابي براي سرد مزاجان و اشخاصي كه معده ضعيف دارند موجب نفخ معده مي شود واينگونه اشخاص بايد آنرا با مرباي زنجبيل بخورند .

چگونه انتخاب و ذخیره كنید

چون گلابی رسیده خیلی زود فاسد می‌شود بنابراین گلابی هایی را انتخاب كنید كه هنوز نرسیده و كمی ‌سفت هستند. آنها باید پوستی نرم، بدون له شدگی و كپك داشته باشند. رنگ گلابی با كیفیت معمولاً یك دست نیست. گلابی هایی كه سوراخ دارند و لكه های تیره روی آنهاست را خریداری نكنید.

گلابی را باید در دمای اتاق قرار داد تا برسد. هنگامی‌كه پوست آن نرم شد گلابی رسیده و آماده خوردن است.

اگر نمی‌خواهید گلابی های رسیده را مصرف كنید می‌توانید آن را دریخچال بگذارید، در این صورت تا چند روز تازه می‌ماند. اگر می‌خواهید زودتر برسند آنها را دریك كیسه كاغذی بریزید و در دمای اتاق قرار دهید. گلابی را در كیسه های پلاستیكی و كنار هم قرار ندهید چون اكسیژن كمتری به آنها میرسد و به طور طبیعی گاز اتیلن از خود ساطع می‌كنند و خیلی زود می‌رسند در نتیجه باعث فاسد شدن آنها می‌شود. گلابی را باید دور از مواد غذایی كه بو می‌دهند قرار داد چون گلابی بو را به خود جذب می‌كند.

 وقتی گلابی بریده می‌شود بلافاصله سیاه می‌شود. برای جلوگیری از این پدیده‌ی طبیعی کافی است مقداری آب لیموترش به آن بزنید. معمولاً گلابی را می‌توان به مدت 3 روز در هوای آزاد نگهداری کرد. توصیه می‌کنیم یک ساعت قبل از مصرف گلابی آن‌را از یخچال خارج کنید؛ در این صورت می‌توانید هر چه بیشتر از عطر این میوه‌ی خوش طعم بهره‌مند شوید.